Terug in de tijd, aflevering 1: Het schaakjaar 1923

Terug in de tijd, aflevering 1: Het schaakjaar 1923

We keren honderd jaar terug in de tijd en belanden in het jaar 1923. We kijken eerst naar de belangrijkste momenten op schaakgebied. Aan het eind komen we terug op de historische context.

In maart 2023 vindt een toernooi in Kopenhagen plaats: winnaar is Aaron Nimzowitsch.

Hieronder een fragment uit zijn partij tegen Sämisch. Stelling na 19. Tg1:

FEN-code: r4rk1/3qb1pp/p3p3/1b1p1p1n/1p1P4/6PP/PP1BPPBK/1NRQ2R1 b – – 3 19

NImzowitsch (zwart) vervolgde met: 19 ..Ld6! 20.e4, fxe4 21.Dxh5, Txf2 Zwart heeft nu 2 pionnen en een toren op de 7^e rij voor zijn paard. 22. Dg5, Taf8 23.Kh1, T8f5 24.De3, Ld3. 25.Tce1, h6!!

Een mooi voorbeeld van zetdwang! (‘zugzwang’). Wit geeft het op. Na 26. a3, a5 of h4, Kh7 moet hij kleur bekennen en verliest hij materiaal. Na 26. g4, T5f3 kan Lxf3 niet wegens Th2#.

In mei 1923 werd een sterk bezet toernooi in Karlsbad gehouden met een gedeelde eerste plaats voor Aljechin, Bogoljoebov en Maróczy. Aljechin verspeelde zijn kansen om alleen als eerste te eindigen door in de voorlaatste ronde te verliezen van Spielmann. Volgens onbevestigde geruchten liep hij daarna kwaad weg uit de speelzaal en ging regelrecht naar zijn luxe hotelkamer, waar hij al het meubilair vernielde.

In juli 1923 volgde een eveneens sterk bezet toernooi in Maehrisch-Ostrau, dat door Lasker werd gewonnen. De 22 jarige Max Euwe, op die leeftijd al hoogleraar in de wiskunde, eindigde op een verdienstelijke vijfde plaats.

FEN-code:  1r3r1k/1R4pp/8/p2Q1P2/P7/2q5/1p4PP/4R1K1 w – – 5 44

Vraag 1 : in het Tijdschrift van de Nederlandse Schaakbond van augustus 1923 wordt aan de slotstelling van de partij Réti – Lasker een prijs (Réti’s Modern Ideas in Chess) uitgeloofd voor degene die het beste antwoord kon geven op de vraag: Waarom geeft wit op? (Zwarts laatste zet was 43…Dc3.)

Verderop in deze rubriek staat het antwoord dat John Nunn in zijn ‘Chess Course’ geeft.

Ter ere van het 50 jarige bestaan van de Nederlandse Schaakbond werd van 23 juli t/m 10 augustus een internationaal toernooi in Scheveningen georganiseerd. Euwe is nog vermoeid van het toernooi in Maehrisch-Ostrau en hij verliest in de eerste ronde met wit van Réti in een scherpe variant van de Franse verdediging.

 

 

Scheveningervariant van het Siciliaans zijn naam, omdat Maroczy een systeem had ontwikkeld voor wit tegen het Paulsen-systeem met … Pc6 en dat voor het eerst toepaste in dit toernooi.

Na 1. e4 c5 2. Pf3 Pc6 3. d4 cxd4 4. Pxd4 Pf6 5. Pc3 d6 6. Le2 e6 7. O-O Le7 8. Kh1 O-O 9. f4 Dc7 10. Pb3 a6 11. a4 was de volgende stelling ontstaan:

FEN-code:r1b2rk1/1pq1bppp/p1nppn2/8/P3PP2/1NN5/1PP1B1PP/R1BQ1R1K b – – 0 11

Euwe vervolgde met 11..b6. In den Hertog-Euwe, Praktische Schaaklessen, tweede deel plaatst hij een vraagteken bij deze zet, maar er is op zich nog niet zoveel aan de hand.

De partij ging verder met 12. Lf3 Lb7 13. Le3 Pb4 14. De2 en nu speelde zwart 14…d5. Volgens de analyse van Réti in “Masters of the Chessboard” was dat in deze stelling niet verstandig vanwege het gespeelde 15. e5! Volgens Stockfish was 14…Tac8 beter, ook al behoudt wit een licht voordeel.

De partij ging na 15. e5 verder met: 15….,Pe4. Zowel Euwe als Réti vinden achteraf 15…Pd7 relatief beter. Na 15….,Pe4 zette witte zijn aanval voort met 16. Lxe4 dxe4 17. Df2 b5 18. axb5 axb5 19. Pd4 Lc6 20. Dg3 Txa1 21. Txa1 Tb8 (wat anders?) 22. f5 exf5 23. Pxf5 Lf8 24. Lf4 Ta8 25. Tc1!

Zwart zit nu zwaar in de problemen. Er volgde 25….g6 26. e6 Qb7 27. e7 Bg7

Vraag 2 voor de lezer: wat was er op 27….Le7? gevolgd?

Na 28. Pxg7 Kxg7 29. Dh4 f6 30. Dh6+ Kg8 31. Ld6 gaf zwart het op. De dubbele dreiging Df8+ en Lxb4 is niet meer te pareren.

In de kerstvakantie van 1923 reist Euwe af naar Hastings en wint het toernooi! In de 4^e ronde op 29 december laat Euwe tegen Blake zien dat de Scheveningervariant ook goed speelbaar is met zwart.

Blake – Euwe: 1. e4 c5 2. Pf3 Pc6 3. d4 cxd4 4. Pxd4 Pf6 5. Pc3 d6 6. Le2 e6 7. O-O Le7 8. Le3 O-O 9. Dd2 a6 10. h3 Dc7 11. f4 Pa5! 12. Dd3 b5 13. Lf3 Lb7 14. a4 b4 15. Pce2 d5! (nu wel) 16. Pg3 dxe4 17. Pxe4 Pd5 18. g3 Pxe3 19. Dxe3 Pc4 20. Dc1 Tad8 21. c3 Lxe4 22. Lxe4 Lc5 23. Td1 Da7 24. Kg2 Lxd4 25. cxd4 Txd4 26. Ld3 Tfd8 27. Lxc4 Txd1 28. Dxd1 Txd1 29. Txd1

FEN-code: 6k1/q4ppp/p3p3/8/PpB2P2/6PP/1P4K1/3R4 b – – 0 29

Als wit er in slaagt om tot b2-b3 te komen is het eindspel goed te verdedigen. Zwart moet dus zeer scherp spelen. Er volgde 29…g5! 30. fxg5 Db7+ 31. Kh2 b3! 32. h4 Db4 33. Lxa6 Dxa4 34. Ld3 Kg7 35. Kh3 Dd4 36. Td2 e5 en wit gaf op, want de dreiging e5-e4 kost een stuk.

Antwoorden op de vragen.

Vraag 1. Réti – Lasker na 43…Dc3. Volgens John Nunn gaf Réti de partij op, omdat de b-pion niet te stoppen is na bij voorbeeld 44 Tf1 Txb7 45 Dxb7 De5 46 Td1 Tb8 gevolgd door …h6.

Vraag 2. Maroczy – Euwe na 27.e7! mag Lxe7 niet vanwege 28. Pxe7, Dxe7 29. Ld6 en het paard op b4 gaat verloren. (Stap 2, dubbele aanval!)

Wat voor jaar was 1923?

• Op 16 februari 1923 werd door archeologen onder leiding van Howard Carter het graf van Toetanchamon geopend, waar het beroemde gouden dodenmasker werd gevonden. De financier van de expeditie, Lord Carnarvon, overleed zes weken later, nadat hij ziek was geworden door een muggenbeet. Dit kon natuurlijk geen toeval zijn: zijn dood was aanleiding voor een massahype waarbij men geloofde dat Carnarvon was getroffen door de vloek van de farao.
• Na de Eerste Wereldoorlog behoorden de Osmaanse Turken tot de verliezers, waardoor vrijwel al hun woongebied bezet werd. Als reactie breekt de Turkse Onafhankelijkheidsoorlog uit. Deze eindigt op 24 juli 1923 met de Vrede van Lausanne: de grenzen van de nieuwe staat Turkije werden vastgelegd en de regering van Mustafa Kemal werd als rechtmatige regering daarvan erkend.
• In september 1923 wordt Tokyo getroffen door een zeer zware aardbeving. Er vallen meer dan 140.000 doden.
• Tussen 1921 en 1923 heerste er hyperinflatie in de Weimarrepubliek. De Duitse papiermark kelderde in waarde en leidde tot armoede onder de bevolking, interne politieke instabiliteit en de bezetting van het Ruhrgebied door Frankrijk en België. De Regering van Weimar kondigde in september 1923 de noodtoestand af wegens een gigantische inflatiepiek. Op 23 oktober brak er een opstand uit in Hamburg die uitging van de Communistische Partij van Duitsland (KPD). Steun van de Sovjet-Unie bleef uit en de sociaaldemocraten (SPD) weigerden nog langer samen te werken met de KPD. Onder een groot deel van de Duitse middenklasse groeide de verdere angst voor een communistische staatsgreep. Dit droeg bij aan de groei van nationaal-rechtse partijen. In de nacht van 8 tot 9 november was er in München een poging tot staatsgreep onder leiding van Adolf Hitler en enkele andere vooraanstaande nazi’s. Hitler en de zijnen kregen echter niet voldoende steun en de poging werd uiteindelijk door politie en leger uiteen geschoten.
• De Nederlandse politiek werd in 1923 beheerst door de Vlootwet. Door de opkomst van Japan in het Verre Oosten moest er volgens de regering meer aandacht worden besteed aan de verdediging van Nederlands-Indië, waarbij vooral een sterkere vloot noodzakelijk was. Tegenstanders vonden het onbegrijpelijk dat zoveel geld aan defensie moest worden besteed, terwijl tegelijkertijd bezuinigd werd op overheidsuitgaven, waaronder de sociale voorzieningen. Zij organiseerden een volkspetitionnement, dat door meer dan een miljoen Nederlanders werd ondertekend. Uiteindelijk werd de Vlootwet op 26 oktober 1923 in de Tweede Kamer verworpen met 50 tegen 49 stemmen. Eén kamerlid was vanwege ziekte afwezig bij de stemming.

Tenslotte

Reacties zijn welkom. Wanneer dit gewaardeerd wordt zullen meerdere afleveringen van de rubriek Terug in de tijd volgen.